144 / 436
130
Physic(!! prima pars. Disp. II.
Quc.est.
IV.
D iví :litur secundo in causam
prin–
oipalem
,
&
instrumentalem.
Causa
princípalís est ,
quce agit virtute pro–
pria,
ut arbor
e.stcausa príncípalis
alterius arboris ; quía virtus gene ra–
ti va est propria arbori
producentí,
Instrurnentalís est ,
qute flgit virtttte
olterius:
unde non síbí , sed alte rí
operatur ; sicut servus non síbi la·
borar, sed D omino: Sic malleus pro –
ducens horologiurn, est solurn causa
jnstrurnentalis; quia motio artificio–
sa, qua
fit
horologium , non est pro –
pria mallei , sed arc ificís.
Tercio : Causa princí palis d ividitur
in primam,
scilicet , Deum,
&
ucun–
dam,
scílicet, agens creatum. Causa
prima efficíens est, qua! nec vírtutem
suam, nec usum illi!.1s vi rtutis ab alía
causa recipit. Causa vero secunda esr,
qu::e propriam vírtu iem,
&
ejus usum
recí plt ab alia. Sic 6mnes creaturé.l!
proprias virtutes aélivas reci piunt
a
Deo ;
a
quo etiam , quoties agunt,
moventur,
&
applicantur.
Quarto: Causa dividitur in
univer-
1afrm,
&
particutarem.
Causa parti–
cularis est, qua: unam dumtaxat spe–
cíern effeétus producir; ut ignís, ígnern,
animal alíud animal. Causa vero uni–
versalis est, cujus virtus se e11tendit ad
varias effeéluurn specics, ut Sol pro–
ducir plantas, metal !:: , aníman tía, &c.
Quinto: Causa ·dividitur in
múvo–
eam,
qu:r scilícer, producit effeéturn,
sibí in specíe símilem; ut leo leonern:
&
tequivocom,
qua: producir effeélurn,
sibi in specíe dissímilern ; ut ol au–
rum , sibí solum
imperfeéle simíle,
sed díversurn secundum speciem.
Sexto : D ívidírur causa in
proxi–
n;am,
&
remotam.
Unius enim effeétus
s~ pe
duplex est causa; una immediara,
qua: proxime influit in illum;
&
alía
mediata , qua: solum remote ipsum
causar. Sic turbatio pulsus est pro1d–
me ab immoderato calore cordis: re–
mate vero
a
feb re' vel hu more malig–
no sanguinis ma sam corrumpente.
Septimo: Dividitur causa in
libe–
rarn,
&
neceuariam:
Necessaria esr,
qua: agit ex ímpetu natura!, nec ac–
t
ionem suam consílio regir. SiG Sol
necessario profundít lucem,
&
ignis
calorem. Causa libera est , qure agit
eleélione,
&
consílío, sua:que aélio01
dominatur; ica ut possít eam ponere,
vel suspendere, p·rout visum fuerit.
Oélavo : Causa dividitur in
tota–
lem,
qua: totaliter,
&
sola in suo
ge~
nere producit effeélum ; ut ignis est
causa total is alterius ignis:
&
partia–
lem
, qua! alterius societare indíget;
ut , dum piures equi trahun t rhe·
dam , quilibet est causa partialis.
Nono : Causa dividittH in
physi–
cam,
&
moralem.
Causa physica est,
qua: agit per verum motum ; ut ig–
nis est causa physica comburendi do–
mum. Causa vero moralis est , qua:
solurn cooperatur excrtando : ur ille,
qui ,consuluit , vel persuasít domum
comburendam , dicitur causa moralis
comoustionis.
D ecirno : Dividitur causa in eam, ·
qua: agit,
ut quod,
&
qua: agit
ut quo.
Causa
ut
quod
est id, quod producit
effeélum: causa
ut
quo
est ipsa virtus
agendi: Sic artífex est causa
ut quod
operis ; ars vero '
&
industria ejus,
causa
ut
quo.
H is omnibus addi potest divisjo,
quam habet D. TIJornas
2,
Pbysic.
leét. 5. ubi dívidit
caus~m
in perfi–
cien!em
,
prteparantem
,
adjuvantem,
&
consil1antem
: l'erficiens est ,
qu~
dat complernentum operi : Prceparans
est, qua: disponit materiam: Adjuvans
esr,